%10 Seçim Barajı Kalkarsa Ne olur? ORC Araştırmanın Dikkat Çekici Anketi

ORC Araştırma, hafta içinde dikkat çekici bir anket sonucu yayınladı. 15-20 Aralık 2014 döneminde, 33 ilde 3860 kişiyle anket yapılmış. Önce "Bu Pazar seçim olsa oyunuzu hangi partiye verirsiniz?" diye sorulmuş. Ardından, "%10 seçim barajı kaldırılsa oyunuzu hangi partiye verirsiniz?" diye sorulmuş.

İki soru arasındaki fark, aslında fazla izaha gerek bırakmayacak kadar net bir şekilde kendini gösteriyor. Ben yine de, önemli noktaları vurgulayayım.

- Ak Parti, barajın kaldırılmasından oy yüzdesi anlamında pek az etkileniyor. Peki milletvekili sayısı? Bu yazının konusu işte tam olarak bu.

- Barajın kaldırılması özellikle CHP'yi olumsuz etkiliyor. CHP oylarında 3,4 puanlık bir düşüş görüyoruz. Bu oylar başta HDP olmak üzere, diğer küçük partilere dağılıyor. MHP'nin oylarındaki düşüş, mutlak değer olarak Ak Parti'yle aynı büyüklükte, ama MHP'nin oyları Ak Parti'nin dörtte biri kadar olduğu için, 1,1 puanlık düşüş MHP'yi çok daha fazla etkileyecektir.

- Barajın kaldırılmasıyla HDP'nin, nerdeyse Selahattin Demirtaş'ın cumhurbaşkanlığı seçiminde aldığı oy kadar bir oya ulaştığını görüyoruz.

Bu genel değerlendirmeler iyi, güzel de, bu oranlar milletvekili sayılarına nasıl yansır? İşte asıl soru bu. Bu soruyu cevaplamak için, ORC anketindeki oy oranlarını, 2011 genel seçimlerine il il yansıttım [1]. Bu sırada iki varsayımda bulundum.

1- Partilerin il bazındaki oylarını, ülke çapındaki oy oranlarıyla orantılı olarak hesaplıyorum. Önce, her parti için Türkiye genelinde, ORC anketindeki oy oranları ile 2011 genel seçimlerindeki oy oranlarının arasındaki oranı hesapladım. Partilere göre bu oranlar şöyle:

Ak Parti: 49,83/48,20=0,97
CHP: 25,98/19,60=0,75
MHP: 13,01/12,00=0,92
HDP: 9,50/6,57=1,45

Ak Parti, CHP ve MHP'nin oyları 2011'e göre düşmüş görünürken Yani ORC anketine göre bir şehirde bir partinin oy oranını o partinin hareket ediyor. ORC anketinde 2011'e göre Ak Parti'nin oy yüzdesinde, %3,28lik bir düşüş görüyoruz. 2011'e göre CHP'nin oy yüzdesindeki düşüş %24,56 iken MHP'de aynı düşüş %7,74te kalıyor. HDP ise oylarını 2011'e göre %44,67 oranında arttırıyor.

Sonra, HDP hariç diğer üç parti için, her seçim çevresinde 2011de aldıkları oyları bu oranlarla (Ak Parti için 0,97 CHP için 0,75 ve MHP için 0,92) çarpıyorum. [2]

2- HDP'nin oylarındaki %45lik artış, özellikle HDP'nin 2011'de milletvekili çıkardığı ve güçlü olduğu illerde problem çıkarıyor. Mesela Diyarbakır'da BDPli bağımsız adaylar 2011'de %62 oy almışlardı. Bu oy oranı zaten çok çok yüksek. Bir de buna, HDP'nin ülke genelinde yaptığı %45lik oy artışını uygularsak, HDP'nin Diyarbakır'da oyların neredeyse %90'ını alacağı gibi bir sonuca ulaşırız, ki bu pek mantıklı durmuyor. Burada, ORC anketindeki HDP oyu ile Selahattin Demirtaş'ın c.b. seçiminde aldığı oyun birbirine çok yakın olmasına dikkat çekiyorum. Bu da beni ikinci varsayımıma getiriyor. HDP'nin il bazındaki oy oranlarını hesaplarken, Selahattin Demirtaş'ın c.b. seçiminde aldığı oyları kullanıyorum.

Bu iki varsayıma göre, ORC anketinde "%10 barajı kaldırılırsa hangi partiye oy verirsiniz?" sorusuna verilen cevaplarla ortaya çıkan meclis tablosu şöyle:

Ak Parti: 334
CHP: 105
MHP: 55
HDP: 56

Aslında sadece bu milletvekili sayıları bile yeterince açıklayıcı, ama ben şu sonuçların altını çizmek istiyorum.

1. Barajın kalkmasından en zararlı çıkan parti CHP. 2011'e göre tam 30 milletvekili kaybediyor. Bu vekilliklerin 18'i Ak Parti'ye, 9'u HDP'ye, 3'ü de MHP'ye gidiyor.

2. Saadet, BBP gibi partilere kayan oylar, baraj kalksa bile bu partilere milletvekili getirmiyor. Tabii bu bir "first order" yorumu. Barajın kalkması seçmen davranışını basit oran hesaplarıyla görülemeyecek şekilde etkileyebilir/etkileyecektir. Ama şimdiye kadar yapılan çeşitli seçimlerde farklı bir etki gözlemlemedik.

3. 2002'de Genç Parti, 2007'de Demokrat Partiye verilen oylar gibi, CHP ve MHP'den küçük partilere kayacak oylar son tahlilde Ak Parti'ye yarıyor. Ak Parti, oy oranını muhafaza ettiği için, CHP'nin oy oranındaki düşüşten büyük fayda sağlıyor. Tekirdağ, İzmir, Manisa, Antalya gibi illerde bile Ak Parti'ye milletvekili kaptırıyor.

4. Ak Parti, doğuda HDP'ye 11 milletvekilliği kaptırırken, batıda CHP'den 18 milletvekilliği kazanıyor ve 2011'e göre oyları %1,50 azaldığı halde milletvekili sayısını 7 arttırıyor. Asıl önemlisi, 330'dan fazla milletvekili çıkaraak anayasa değişikliğini referanduma götürme imkanına sahip olması.

5. Belki de en ilginç, önemli ve ORC anketi dışında da geçerliliğini koruyacak sonuç şu: Barajın kalkması halinde HDP, MHP'den çok daha az oy almasına rağmen daha çok milletvekili çıkaracak. MHP'nin oyları ülke genelinde HDP'ye göre daha dengeli dağılmış durumda. Ama özellikle İç Anadolu'da, MHP'nin ülke ortalamasının üstünde oy aldığı yerlerde Ak Parti'nin de oyları çok yüksek. Dolayısıyla MHP'nin bu seçim çevrelerinde oyları "zayi" oluyor.

Bu arada, ORC Araştırma'nın, Türkiye'de sayıları 15in üstünde olan araştırma şirketleri içinde, 2009 yerel, 2011 genel, 2014 yerel ve 2014 c.b. seçimlerindeki anket performansı gözönüne alındığında, en başarılı 3 şirket arasında yer aldığını belirteyim. Tarhan Erdem'in KONDA'sından, Hakan Bayrakçı'nın SONAR'ından çok daha iyiler.

Notlar:

[1] Partilerin bir seçim çevresinde kaç milletvekili çıkardıklarını, D'Hondt metoduyla hesaplıyoruz. Bu hesabı nasıl uyguladığımı, Diyarbakır örneğinde göstereyim. 2011 genel seçimlerinde Diyarbakır'da Ak Parti oyların %32,17sini ama vekilliklerin 6sını almıştı. BDP ise, oyların %61,69unu aldığı halde, seçime bir parti olarak değil de bağımsız adaylarla girdiğinden ancak 5 vekil kazanabilmişti. "2011'de BDP Diyarbakır'da seçime bağımsız adaylarla değil parti olarak girseydi ve baraj olmasaydı (veya BDP barajı geçseydi) kaç milletvekili çıkarırdı?" sorusuna, D'Hondt sistemini uygulayarak cevap vereyim:

Burada ilk satırdaki 218552, 15882, 5733 ve 419095 sayıları, 2011'de Ak Parti, CHP, MHP ve BDPli bağımsız adayların Diyarbakır'da aldıkları oyları gösteriyor. D'Hondt sistemi şöyle işliyor. Her satırda, o satırdaki en büyük sayı hangi partiye aitse, o partiye bir vekillik veriliyor. Bir alt satıra geçerken, o satırda milletvekili kazanmış partinin oyu, vekil sayısının bir fazlasına bölünerek bir alt satıra yazılıyor. Diğer partilerin sayıları alt satıra aynen geçiyor. Şimdi adım adım turları inceleyelim:

1. İlk turda 218552, 15882, 5733 ve 419095 sayılarından en büyüğü 419095. Dolayısıyla ilk turda vekilliği BDP'ye veriyoruz. Milletvekili sayıları 0-0-0-1
2. İkinci turda, Ak Parti, CHP ve MHP'nin oylarını aynen yazıyoruz. BDP hanesine, ilk satırdaki oyu 2'ye bölerek 209548 yazıyoruz. Bu satırda en büyük sayı Ak Parti hanesinde, o zaman ikinci milletvekilliğini Ak Partiye yazıyoruz. İki tur sonunda vekil sayıları 1-0-0-1
3. Üçüncü turda, bu sefer Ak Partinin oyunu ikiye bölüyor, diğerlerini aynen taşıyoruz. Bu sefer en büyük sayı BDP hanesindeki 209548. Üçüncü vekilliği BDP'ye yazıyoruz. Durum: 1-0-0-2
4. Dördüncü turda, Ak Parti, CHP ve MHP'nin oylarını bir önceki satırdan aynen aktarıyoruz. BDP'nin oyunu (ikiye bölünmüş sayıyı değil, orjinal oyunu) bu sefer 3'e bölüyoruz (419095/3=139698) ve dördüncü satıra yazıyoruz. BDP'nin 1/3 oyu yani 139698, Ak Parti'nin 1/2 oyundan yani 109276dan büyük olduğu için dördüncü vekili BDP'ye yazıyoruz. Durum 1-0-0-3.

Eğer Diyarbakır'ın mv sayısı 4 olsaydı, bu noktada duracaktık ve Diyarbakır'da Ak Parti 1, BDP 3 vekillik çıkarmış olacaktı. Ama Diyarbakır'da 11 vekillik var ve biz yukarıdaki işlemi 11 vekili dağıtana kadar yapıyoruz. Sonuçta 4 vekillik Ak Parti'ye, 7 vekillik ise BDP'ye gidiyor. BDP'liler 2011de seçime parti olarak değil bağımsız adaylarla girdikleri için Ak Parti 2 vekil fazla çıkarırken onlar 2 vekil eksik çıkardılar.

[2] Yukarıda zikrettiğim iki varsayımdan ilki olan "Partilerin il bazındaki oylarını, ülke çapındaki oy oranlarıyla orantılı olarak hesaplıyorum." varsayımını bir örnekle açıklayayım. Ak Parti 2011 genel seçimlerinde Adana'da %37,40 oy almış. 2014 yerel seçimlerinde Adana büyükşehir belediye başkanlığında aldığı oy ise %31,90. Öte yandan Ak Parti'nin Türkiye genelindeki oyu 2011'de %49,83 iken, 2014'teki oyu %45,5 (b.şehirlerde b.şehir belediye başkanlığı, diğer şehirlerde il genel meclisini esas alınca). Eğer yukarıda zikrettiğim varsayım %100 doğru olsaydı, Ak Parti'nin 2014 b.şehir bb seçiminde Adana'daki oyunun 2011'e göre, Ak Parti'nin Türkiye'deki oyuyla aynı oranda azalması ve 2011'deki seviyesinin %91'ine gerilemesi (45,5/49,83=0,91) gerekecekti. Bu da Ak Parti'nin Adana'da 2014'teki oyunun %34,15e (37,40 x 0,91) düşmesini gerektirecekti. Gerçek sonucun 31,90 olduğunu görüyoruz. 34,15'le aralarında sadece %2,25lik bir fark var. 2014 yerel seçimleriyle 2011 genel seçimlerini bu şekilde daha detaylı olarak karşılaştıracağım ama şu an için, 2015 seçimleri öncesinde anket sonuçlarını il bazında milletvekili sayılarına dönüştürmek için bu varsayımın oldukça iyi bir başlangıç olduğunu söyleyebilirim.